محمّد رضائی

مرجع مبارز، آیة اللّه العظمی فاضل لنکرانی‏ رحمه الله‏

تولّد

والد ارجمند آیة اللّه العظمی فاضل لنکرانی ‏رحمه الله از عالمان بافضیلت و از شاگردان برجسته مۆسس حوزه علمیه قم، آیة اللّه العظمی حائری یزدی، و از اصحاب و یاران مورد وثوق مرجع والامقام آیةاللّه العظمی بروجردی به شمار می‏آمدند . ایشان اصالتاً اهل ارکوان لنکران - که از شهرهای قدیمی آذربایجان است - بودند که بعد از سرکار آمدن کمونیستها در روسیه، به ایران مهاجرت کردند و بعد از چند سال توقف و تحصیل در اردبیل، زنجان، مشهد و تهران همزمان با تأسیس حوزه علمیه توسط حاج شیخ عبد الکریم حائری به قم آمدند و در این شهر ماندگار شدند و از محضر فرزانگان علمی همانند: آیات عظام حائری یزدی، بروجردی، خوانساری، حجت و... کسب علم و معرفت نمودند و خود نیز از مدرسان و عالمان نامدار گردیدند. ایشان با بیت آیة اللّه سید عباس مبرقعی قمی - از عالمان جلیل القدر و از سادات ریشه‏دار و اصیل قم - وصلت نمودند. در سال 1310 شمسی مطابق با سال 1350 قمری بیت با فضیلت این عالم فاضل با قدوم مبارک مولودی منوّر گردید که بعدها به نام حضرت آیة اللّه العظمی حاج شیخ محمّد فاضل لنکرانی‏رحمه الله شهرت جهانی یافت.(١)

شوق دانش اندوزی

آیة اللّه العظمی فاضل لنکرانی با استعداد و نبوغ فوق العاده خود، تحصیلات کلاسیک را تا مقطع ششم ابتدایی با موفقیت تمام به پایان رسانید و با عشق و علاقه زاید الوصفی برای کسب علوم دینی وارد حوزه مبارکه قم گردید. و دروس مقدمات و سطوح حوزه علمیه را به مدت 6 سال با موفقیت به پایان رساند، آن‏گاه بعد از اتمام دوره سطح و در سن 19 سالگی به درس مجتهد پرور مرجع والامقام شیعه آیة اللّه العظمی بروجردی وارد شد و به سبب کمی سن و فهم زیاد و جدّیت در تحصیل، مورد توجه اساتید و فضلای حوزه قرار گرفت.

این محصل حوزه علاوه بر تحصیل و فراگیری دروس اساتید فرزانه، مطالب عمیق خارج فقه و اصول استدلالی را به عربی می‏نوشت که نشان‏دهنده نبوغ و استعداد درخشان وی بود.

اساتید نامدار

آیة اللّه العظمی فاضل لنکرانی از دانش بیکران اساتید و مراجع بزرگ تقلید وقت حوزه علمیه قم بهره‏مند گردیدند که اسامی اساتید فرزانه ایشان عبارت‏اند از:

1. پدر بزرگوارش، مرحوم آیة اللّه حاج شیخ فاضل لنکرانی (متوفی 1392 ق)؛

2. مرحوم آیة اللّه حاج شیخ محمّد صدوقی یزدی (متوفی 1360 ش)؛

3. مرحوم آیة اللّه سید محمدباقر سلطانی طباطبایی (متوفی 1416 ق)؛

4. مرحوم آیة اللّه شیخ عبدالجواد سدهی اصفهانی (متوفی 1407 ق)؛

5. مرحوم آیة اللّه شیخ مرتضی حائری یزدی (متوفی 1406 ق)؛

6. مرحوم آیة اللّه سید محمّد محقق داماد (متوفی 1388 ق)؛

7. مرحوم آیة اللّه العظمی سید شهاب الدین مرعشی نجفی (متوفی 1411 ق)؛

8. آیة اللّه العظمی امام خمینی‏رحمه الله (متوفی 1409 ق)؛

9. آیة اللّه العظمی بروجردی‏رحمه الله (متوفی 1380 ق)؛

10. علامه سید محمدحسین طباطبایی‏رحمه الله (متوفی 1402 قمری). (2)

آشنایی با امام خمینی‏قدس سره‏

آیة اللّه العظمی فاضل لنکرانی‏رحمه الله از شاگردان مبرّز و نامدار مکتب علمی و سیاسی حضرت امام راحل بودند. ایشان، جامعیت علمی و عملی استاد بزرگوارش و نحوه آشنایی با معظم له را چنین بیان می‏دارد:

«امام بزرگوار، در مقام علمی یک فرد جامع به تمام معنا بود. فقیه کامل، اصولی متبحّر، فیلسوف بی‏نظیر، عارف به تمام معنی الکلمه، متخصص در علم اخلاق و تربیتهای عملی و اخلاقی و همین‏طور جهات دیگر.

ما از دو طریق با حضرت امام ارتباط و آشنایی داشتیم: نخست از همان دوران کودکی؛ چون بنده با شهید بزرگوار حضرت آیة اللّه حاج آقا مصطفی هم‏درس بودم و پدرم با حضرت امام‏قدس سره رفاقت بسیار صمیمی داشتند و به علت همین رفاقت و ارتباطی که پدرم با حضرت ایشان داشتند، معظم له مکرّر به منزل ما تشریف می‏آوردند و متقابلاً پدرم به منزل ایشان می‏رفتند. من از دوران طفولیت تشخیص داده بودم که حضرت امام با سایر دوستان پدرم تفاوت خاصی دارند؛ چون که در ایشان جاذبه مخصوصی وجود داشت که ما را جذب می‏کرد و با دیده احترام فوق العاده به ایشان می‏نگریستم. ثانیاً، کم کم دوران دبستان را پشت سر گذاشتم و با شادروان حاج آقا مصطفی وارد حوزه شدیم. به واسطه درس و بحثی که با یکدیگر داشتیم، ارتباط ما با امام خیلی نزدیک بود. ارتباط ما با امام خمینی مثل ارتباط اعضای یک خانواده بود و یک نوع عواطف خاصّی نسبت به من حکم‏فرما بود و متقابلاً من نسبت به ایشان. حتی یادم هست در مورد جریانی که من خدمت امام رسیدم، امام بزرگوار به من فرمود: فلانی! من تو را به منزله مصطفی می‏دانم. رفتاری که با مصطفی داشتم، با تو دارم و تعبیر ایشان این بود که من تو را از کوچکی بزرگ کرده‏ام و همین‏طور هم بود.‌» (3)

امتداد وجودی امام خمینی‏ رحمه الله‏

اینکه امام خمینی‏رحمه الله توانست محبوب دلهای توده‏های مختلف مردم شود و جهان را تحت تأثیر قرار دهد و به اسلام حیات تازه‏ای ببخشد و ملت ایران را از استبداد و استعمار برهاند و ملت آزادی خواه جهان را با راه و رسم مبارزه آشنا کند، آرامش را از سران قدرتهای شیطانی جهان دور سازد و جهان را سقف بشکافد و طرحی نو دراندازد، به این دلیل بود که از پنج ویژگی (علم، معنویت، جهان‏شناسی، مردمی بودن و جهاد) برخوردار بود. پرورش مرجع با همین ویژگیهای پنج گانه نیز از کارهای بزرگ امام خمینی‏رحمه الله در کنار سایر کارهای بزرگ و جاویدان ایشان بود که نمونه بارز چنین مرجعی، مرحوم آیة اللّه العظمی فاضل لنکرانی‏رحمه الله است. (4)

حضور و نقش آیة اللّه العظمی فاضل لنکرانی‏رحمه الله در همراهی و همفکری با امام خمینی‏رحمه الله از دهه 40 در حوزه علمیه قم تا پایان حیات آن بزرگمرد و نیز بعد از رحلت امام در صحنه‏های گوناگون جدّی و پررنگ بوده است.

پی نوشت ها:

1) ر. ک: ستارگان حرم، ش 12، ص 266 - 279، گروهی از نویسندگان ماهنامه کوثر، انتشارات زائر قم، 82.

2) ستارگان فقاهت، محمدتقی ادهم‏نژاد، انتشارات ائمه‏علیهم‏السلام، قم، 1385، ص 108 - 112.

3) جزوه زندگانی‏نامه حضرت آیة اللّه العظمی فاضل لنکرانی، جمعی از شاگردان معظم له و اقتباس از سایت اینترنتی مرحوم آیة اللّه العظمی فاضل لنکرانی، با تلخیص و دخل و تصرف اندک.

 4) ر. ک: روزنامه جمهوری اسلامی، ویژه ‏نامه اربعین ارتحال آیة اللّه العظمی لنکرانی، 3 مرداد 86، ص 3.

قسمت دوم 

تدریس شکوهمند

آیة اللّه العظمی فاضل از همان اوان تحصیل، به تدریس سطوح مختلف علوم دینی پرداخت که تدریس سطوح عالیه و نیز خارج فقه و اصول ایشان، یکی از پرجمعیت‏ترین جلسات درسی حوزه علمیه قم به شمار می‏آمد. فرزند برومند آن مرجع فقید در این‏باره می‏گوید: «ایشان از همان اوایل طلبگی مقید بودند که در کنار تحصیل، تدریس هم داشته باشند. ایشان می‏فرمودند: در درس ارث شرح لمعه که حدود یکصد نفر شرکت می‏کردند، یک روز دقت کردم و مشاهده کردم که تمامی شاگردانم سنّشان از من بیش‏تر است. حدود پنج دوره مکاسب را درس گفتند و شش دوره هم کفایة الاصول را تدریس کردند و الآن بیش از سی سال است که به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال دارند که در مجموع بیش از پنجاه و پنج سال است که به امر تدریس در سطوح مختلف اشتغال می‏ورزند.‌» (1) و امروز جای بسی مباهات است که اغلب دانش‏آموختگان مکتب علمی معظم له در مشاغل مختلف مشغول خدمت به نظام اسلامی هستند.

فعالیتهای علمی‏

آیة اللّه العظمی فاضل لنکرانی نگارش، تحقیق، پژوهش و تألیف کتب ارزنده علمی و اسلامی را نیز از همان سالهای جوانی آغاز کردند که تا پایان حیات بابرکتشان تداوم داشت. اسامی برخی از آثار علمی معظم له بدین شرح است: 1. نهایة التقریر (3 جلد)؛ 2. تفصیل الشریعه (30 جلد)؛ 3. حاشیه بر عروة الوثقی؛ 4. حاشیه بر کتاب الطهارة «مصباح الفقیه» محقق همدانی؛ 5. شرح الاجتهاد والتقلید؛ 6. کتاب الصوم؛ 7. کتاب القضا؛ 8. الاحکام الواضحة؛ 9. المسائل المستحدثه؛ 10. القواعد الفقهیه؛ 11. احکام الحج؛ 12. معتمد الاصول (2 جلد)؛ 13. تبیان الاصول (4 جلد)؛ 14. تفسیر حمد؛ 15. آیین کشورداری از دیدگاه امام علی‏علیه‏السلام؛ 16. عصمت انبیا؛ 17. رساله توضیح المسائل؛ 18. مناسک حج؛ 19. اهل البیت یا چهره‏های درخشان در آیه تطهیر؛ 20. ائمه اطهارعلیهم‏السلام، پاسداران وحی. که این دو اثر اخیر را با همکاری آیة اللّه شهاب الدین اشراقی، داماد امام راحل نوشته‏اند.

تأسیس مراکز فقهی‏

آیة اللّه فاضل لنکرانی در جهت ترویج و اعتلای مکتب تشیع و گسترش حوزه فقه و فقاهت و تربیت فقیهان متعهدو آگاه به مقتضیات زمان و پاسخ مسائل جدیدو شبهات روز، به تأسیس مرکز بزرگ آموزشی، پژوهشی، فقهی ائمه اطهارعلیهم‏السلام در قم اقدام نمودند که در سال 1376 شمسی افتتاح شدو هم اکنون یکی از فعال‏ترین مراکز پژوهشی فقهی حوزه علمیه قم می‏باشد و شعباتی هم در مشهد، کابل، سوریه و مالزی دارد. جذب و آموزش و ساماندهی مبلغین، پاسخگویی به شبهات علیه اسلام و تشیع توسط مبلّغان اعزامی این مرکز، اعزام مبلّغان به مناطق محروم و آسیب‏پذیر به مناسبتهای مختلف به‏طور مستمر،ایجاد ارتباط نزدیک با علمای مناطق حساس کشور به منظور تحکیم وحدت میان شیعه و سنّی، تشکیل کانونهای بحث و مناظره با علما و دانشمندان سایر مذاهب و ادیان، تجهیز کتابخانه‏های مناطق محروم و اهدای کتب مورد نیاز، بخشی از فعالیتهای این مرکز فقهی می‏باشد. (2)

غربت قرآن

دوری از قرآن کریم، رنجی بود که در سالهای قبل از انقلاب اسلامی ناخودآگاه بر حوزه‏های علمیه تحمیل شده بود؛ ولی برای اهل حوزه چندان محسوس و ملموس نبود. این حلقه مفقوده را فقط معدودی از علما احساس می‏کردند و از میان همانها نیز کم‏تر کسی از این رنج سخن می‏گفت و یا برای برطرف کردن آن، گامی برمی‏داشت. آیة اللّه العظمی فاضل لنکرانی هر دو ویژگی را داشتند. اولاً، از بی‏توجّهی به علوم قرآنی در حوزه‏های علمیه به شدّت گلایه‏مند بودند و ثانیاً، خود برای رفع این کمبود اقدام کردند. معظم له، به دنبال تقاضای عدّه‏ای از شاگردان خود در سال 1348 ش، درس تفسیر قرآن را شروع کردند که مورد استقبال فضلای حوزه علمیه قم قرار گرفت. به تدریج تدریس تفسیر و علوم قرآنی رواج یافت و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با پیدایش مدارس برنامه‏دار و تخصصی شدن، علوم قرآن و تفسیر قرآن کریم از غربت خارج گردیده و جایگاه خاصی پیدا کرده است. (3)

دفاع از نظریه ولایت فقیه

آیة اللّه فاضل لنکرانی همواره از مدافعان سرسخت ولایت فقیه بودند و در این راه، علاوه بر مباحث نظری، گاهی هم از استادانشان نقل قول می‏کردند و از جمله درباره آیة اللّه بروجردی که بحث ولایت فقیه را به‏طور مستقل نقل نکرده بود، معتقد بودند که وی همانند امام، نظرش بر ولایت مطلقه فقیه بود و به عنوان مۆید این سخن فرموده‏اند: «شاهدم این است که ایشان به هنگام تأسیس مسجد اعظم، ناچار شدند حیاطی را که وضوخانه آستانه و در کنار آن بقعه‏هایی بود و در این بقعه‏ها قبر وجود داشت، خراب کنند و جزء صحن مسجد اعظم قرار دهند. ایشان وضوخانه و بقعه را خراب کردند و جزء مسجد اعظم قرار دادند. کسی به ایشان اعتراض می‏کند که حیاط مربوط به آستانه است و بقعه‏ها مربوط به دیگران. شما به چه مجوّزی آنها را تصرّف کردید؟ ایشان لبخندی می‏زنند و می‏فرمایند: معلوم می‏شود این آقا هنوز ولایت فقیه برایش جا نیفتاده است. (4)

پی نوشت ها:

1) اقتباس از سایت آیة اللّه العظمی فاضل لنکرانی‏رحمه الله.

2) جهت آشنایی با این مرکز فقهی ر. ک: روزنامه جمهوری اسلامی، ویژه‏نامه اربعین آیة اللّه فاضل لنکرانی‏رحمه الله، ص 12؛ و نیز ر. ک: سایت اینترنتی معظم له.

3) ر. ک: روزنامه جمهوری اسلامی، ویژه اربعین آیة اللّه فاضل لنکرانی‏رحمه الله، 3 مرداد 1386، ص 3.

4) مجله حوزه، شماره 44 و 43، ویژه سی‏امین سالگرد آیة اللّه العظمی بروجردی، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1371، ص 156.

تهیه و تنظیم:   گروه حوزه علمیه تبیان